Türkiye Psikiyatri Derneği’nin tanımına göre sınav kaygısı: ” öncesinde öğrenilen bilginin sınav sırasında etkili bir biçimde kullanılmasına engel olan ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygı” olarak tanımlanmaktadır. Belirli ölçülerde hissedilen kaygı kişiyi canlı ve motive tutarak amaca yönelik davranışlara güdülemesi anlamında işlevseldir. Ancak yüksek düzeyde yaşanan sınav kaygısı tam ters yönde bir etki yaratarak performansın düşmesine ve pek çok olumsuz duygu, bedensel belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır.

 

Sınav Kaygısının Belirtileri

 

Sıkça karşılaşılan belirtiler şu şekildedir:

* Huzursuzluk, gerginlik

* Anksiyete-kaygıda belirgin artış

* Sıkıntı ve baskı altında hissetme

* Bedensel yakınmalar (mide ağrısı, bulantı, ağız kuruluğu, titreme, sıcak basması, terleme, ağız kuruluğu, çarpıntı vs.)

* Uyku düzeninde belirgin bozulmalar

* İştahsızlık ya da iştah artışı

* Yüksek kaygıdan dolayı odaklanamama

* Yetersizlik, başarısızlık, değersizlik hisleri

* Aşırı sorumluluk alma, diğerlerini üzeceğine, mahcup hissettireceğine dair beklentiler

* Sınavı hatırlatan şeylerin huzursuzluk, kaygı yaratması ve bunlardan kaçınma (konu açıldığında konuşmak istememe, çalışmayı erteleme )vs…

 

Sınav Kaygısının Nedeni Şemalarımız Olabilir mi?

 

Kısaca tanımlayacak olursak şemalar; erken dönem çocukluk ve ergenlik dönemi boyunca gelişen, kök salan kendimiz ve çevremiz hakkındaki hislerimiz, düşüncelerimiz, anılarımız, bedensel duyumlarımızı içeren bilişsel (zihinsel) yapılardır. Hayata adım attığımız andan itibaren daha çok genetik faktörlerce belirlenen mizacımız kadar sosyal çevremiz de (anne, baba, kardeşler, akrabalar, öğretmenler, akranlar vs..) kişiliğimizin inşasında önemli bir role sahiptir. Yaşamımızda bizim için önemli figürlerle kurduğumuz ilişkiler, olumsuz hisler yaşadığımız deneyimler bizde yaşamımızın geri kalanında kendini belirli zamanlarda hatırlatacak izler bırakmaktadır. Biz kendini hatırlatan bu geçmişin izlerine erken dönem uyum bozucu şemalar diyoruz.

 

Şemalar genelde çocuk, ergenlik dönemi boyunca gelişmekte ve sıklıkla çocuğun içinde bulunduğu aile ortamının/yakın çevresinin tutum ve davranışlarının yansımalarını içermektedir. Çeşitli yaşam olayları bu şemaları tetikleyebilmekte ve kişinin şu anda şiddetli olumsuz duygular yaşamasına yol açabilmektedir. Bu açıdan bakıldığında belki de sınav sadece şemaları suyun üzerine çıkaran bir tetikleyici olarak düşünülebilir mi?

 

üniversite sınavına hazırlanan öğrencilerin erken dönem uyumsuz şemaları ile yaşamakta oldukları sınav öncesi anksiyete düzeyleri arasındaki ilişkinin incelendiği bir çalışmada öğrencilerin hem durumluk hem de sürekli kaygı düzeyleri ile erken dönem uyum bozucu şemalar arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunmuştur. Buna göre sınav öncesi anksiyete (kaygı) düzeyi yüksek olan öğrencilerde gözlenen bir takım özellikler şu şekildedir:

 

* Anne-babaya güvenli bağlanma konusunda sorun yaşayan

* Ailesinden sağlıklı bir şekilde ayrılıp bireyselleşemeyen

* Kendi kimliklerini ortaya koyup kişisel hedefler belirleme konusunda yeterli beceriler geliştiremeyen

* Kendi ihtiyaçlarındansa diğer insanların ihtiyaçlarını karşılamaya aşırı odaklanmak

 

 

Bu çalışmada araştırmacılar; üniversite sınavı gibi zorlu bir dönemde aktif hale geçen bu şemaların başarısız olma kaygısını tetikleyebileceğini belirtmektedirler. Özellikle zedelenmiş otonomi ( Bağımlılık-yetersizlik, başarısızlık, dayanıksızlık, gelişmemiş benlik şemaları) ve diğeri yönelimlilik şema alanlarında (Kendini feda etme, boyun eğicilik, onay arayıcılık şemaları) sorunlar yaşayan öğrencilerin yüksek düzeyde sınav kaygısını yaşama açısından daha kırılgan olduğu düşünülmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde sınav kaygısını yüksek düzeyde yaşayan öğrencilerle terapi sürecinde şema odaklı terapi tekniklerinden faydalanılması terapi etkililiği açısında mutlaka değerlendirilmelidir.

 

Uzman Klinik Psikolog Onur ARSEL

0242 316 59 11

Yararlanılan Kaynaklar

*Özbaş, A.A, Sayın,A., Çoşar, B. (2012). Üniversite Sınavına Hazırlanan Öğrencilerde Sınav Öncesi Anksiyete Düzeyi İle Erken Dönem Uyumsuz Şema İlişkilerinin İncelenmesi. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi 1; 81-89.

*  http://www.psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/13/sinav-kaygisi

* Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. New York: The Guilford Press.